Różnice w wynagrodzeniu kobiet i mężczyzn – co wpływa na niższe wynagradzanie kobiet?

Luka płacowa a poziom wykształcenia

Zgodnie z ostatnim spisem powszechnym wyksztalceniem wyższym legitymuje się 19% mężczyzn i 26,9% kobiet. Z drugiej strony kobiet z wykształceniem zasadniczym jest znacznie mniej niż mężczyzn (14,9% kobiet, 24,6% mężczyzn). Lepszy poziom edukacji nie przekłada się niestety na wyższe zarobki kobiet, a nawet, jak pokazuje Ogólnopolskie Badanie Wynagrodzeń, czym bardziej kobieta jest wykształcona, tym dysproporcje w zarobkach między płciami są większe. Kobiety z wykształceniem wyższym inżynierskim, zarabiają o 28% mniej niż mężczyźni z podobnym dyplomem. W przypadku wykształcenia wyższego magisterskiego i licencjackiego luka jest nieznacznie niższa i wynosi odpowiednio 23% i 25%. Warto dodać, że kontynuowanie edukacji na wyższych poziomach kształcenia nie gwarantuje zarobków podobnych do mężczyzn, wręcz przeciwnie umacnia status quo. Kobiety legitymujące się wykształceniem podyplomowym otrzymują o 24% niższe wynagrodzenie, a dyplomem MBA aż o 27%(OBW, 2023).

Podobne wnioski płyną z analiz GUSu – zgodnie z danymi opublikowanymi za październik 2022 r. luka płacowa odnosząca się do przeciętnego wynagrodzenia godzinowego w przypadku osób legitymujących się wykształceniem wyższym wynosi niemal 25% (GUS, 2024).


Jak pokazują dane z Ogólnopolskiego Badania Wynagrodzeń, nawet studia na najlepszych polskich Uniwersytetach nie gwarantują pensji na poziomie porównywalnym do pensji mężczyzn. Absolwentki Uniwersytetu Jagiellońskiego otrzymują o 22% wynagrodzenie niższe niż absolwenci tej uczelni. Podobne różnice występują w przypadku Uniwersytetu Warszawskiego (21%), Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (21%), Uniwersytetu Śląskiego (22%), czy Uniwersytetu Wrocławskiego (20%).

Luka płacowa w różnych branżach

W większości branż to mężczyźni zarabiają lepiej, jest jednak kilka wyjątków. Według analiz przeprowadzonych przez GUS kobiety mogą liczyć na wyższą pensję w 3 spośród 19 analizowanych sekcji PKD. Największa dysproporcja na korzyść kobiet występuje w sekcji PKD budownictwo (-11,4%). Wytłumaczenie tego faktu jest dość proste – kobiety w tej branży pracują głównie na wyższych, lepiej płatnych stanowiskach i rzadko spotyka się je na niskopłatnych stanowiskach robotniczych. Ujemna luka płacowa występowała tylko jeszcze w dwóch innych sekcjach PKD: dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja (-3,8%) oraz administrowanie i działalność wspierająca (-0,4%).
W pozostałych 16 sekcjach PKD analizowanych przez GUS, to mężczyźni zarabiają lepiej. Największe dysproporcje występują w tych sekcjach, które oferują wysokie wynagrodzenia, tj. działalność finansowa i ubezpieczeniowa (27,6%) czy informacja i komunikacja (24,8%).
Warto zauważyć, że kobiety niższych zarobków mogą spodziewać się również w branżach mocno sfeminizowanych, jak opieka zdrowotna i pomoc społeczna (15,1%) czy edukacja (6,4%). Ma to związek ze zjawiskiem zwanym „szklane ruchome schody”, czyli sytuacją, w której w zawodach sfeminizowanych to mężczyźni bardzo szybko awansują na lepiej płatne stanowiska kierownicze (np. dyrektora szkoły), podczas gdy kobiety przez całą karierę zawodową zajmują niższe stanowiska.

Sektor prywatny czy publiczny, w którym luka płacowa jest wyższa?

Statystyki opublikowane przez GUS pokazują, że poziom luki płacowej jest mocno zróżnicowany pomiędzy sektorem prywatnym i publicznym. W sektorze publicznym jej wysokość została oszacowana na poziomie 3,7%, a w prywatnym na 13,9% (GUS, 2024). Mniejsze zróżnicowanie wynagrodzeń kobiet i mężczyzn w sektorze publicznym wynika z określonej polityki płacowej w instytucjach publicznych, w których wysokość wynagrodzeń jest ustalana na podstawie przejrzystych siatek płac mających swoje źródło w rozporządzeniach. Z kolei w sektorze prywatnym, polityka wynagrodzeń często bywa kształtowana w sposób mało przejrzysty, a poziom wynagrodzeń bywa ustalany uznaniowo.

Luka płacowa a staż

Mało optymistyczny jest również fakt, że kobiety zarabiają mniej niezależenie od stażu pracy, a wręcz przeciwnie, czym staż pracy dłuższy, tym dysproporcje w zarobkach są większe. Na początku ścieżki kariery zarobki kobiet są średnio niższe o 8%, ale już po 2 latach pracy różnice sięgają 14%. Wraz z kolejnymi latami aktywności zawodowej, dysproporcje rosną. Po 16 latach pracy różnice przekraczają 20%. Przyczyny wzrostu luki płacowej należy przede wszystkim upatrywać w innych rolach społecznych kobiet i mężczyzn. To kobiety najczęściej przejmują na siebie ciężar obowiązków związanych z opieką nad dziećmi. Jednak nawet po powrocie do pracy są częściej, w większym stopniu, obciążone obowiązkami rodzinnymi, które trudno im pogodzić z życiem zawodowym. W konsekwencji chcąc godzić te dwie strefy życia, częściej decydują się na niepełny wymiar czasu pracy czy dzień wolny a rzadziej biorą nadgodziny, co nie pozostaje bez wpływu na ich poziom zarobków.

Podsumowanie

Czynników wpływających na niższe wynagrodzenie kobiet jest wiele. Z jednej strony jest to konsekwencja niższej dyspozycyjności kobiet, które z reguły są w większym stopniu obciążone obowiązkami, a przez to mają większą trudność z utrzymaniem równowagi pomiędzy życiem rodzinnym a zawodowym. Przekłada się to na krótszy wymiar czasu pracy, jak i niższe możliwości awansu stanowiskowego oraz finansowego. Z drugiej strony na dysproporcje w zarobkach kobiet i mężczyzn mają wpływ takie kwestie jak niedocenianie pracy i umiejętności kobiet, co ma miejsce zwłaszcza w przypadku zawodów sfeminizowanych. Nie bez znaczenia jest również postawa samych kobiet, które często akceptują niższe wynagrodzenia, będąc przekonanymi o swojej gorszej pozycji na rynku pracy.